टमाटरको कार्टुनभित्र दुबई

पार्वती अर्याल
२०६६ पुस २ - तपाईं दुबई कसरी आउनुभयो ? ओमानबाट टमाटरको कार्टुनभित्र अनि ओमान कसरी जानुभयो ? दुबईको साहुले ओमान पठाएर तपाईंको पासपोर्ट र अरू कागजात कहाँ छ ? खोई….। तपाईं अहिले कहाँ आउनुभएको छ, थाहा छ ? खोई….। थरथर काँप्दै दिइएको यो जवाफ इलाम, घर बताउने भक्तमाया राईको हो । कसैसँग खासै कुरा गर्न नचाहने अन्दाजी ३१ वर्षकी राईलाई मैले विस्तारै सोध्दा घोप्टोमात्रै परिरहन्थिन् । एक हप्ता नेपाली दूतावासमा राख्दा राईको होशहवास ठाउँमा आइपुगेको थिएन । सातौं दिन तपाईंलाई नेपाल पठाइदिन्छौं, जाने ? भनेर सोध्दा आँसुले भरिएका आँखा हेर्दै हाँसिन् भक्तमाया । उनको रुन्चे हाँसोले केही आशा पलायो । म उनलाई फकाउँदै सोध्दै गएँ, उनको बुबाआमा उनी सानै छँदा बितेका रे । उनी फुपूको डेरामा काठमाडौं बस्दै गर्दा एकजना शेर्पेर्नीले दुबईको साहुसँग पैसा लिई बेचेकी रहिछ । दुबईको साहुले पुनः ओमानको मस्कटमा बेचेछ । ओमानको साहुबाट शारीरिक तथा मानसिक तनाव ब्यहोर्नुपरेपछि फोहोर लिएर घरबाहिर आएको मौकामा एकसरो पmक र टप कुर्ता लगाएकी उनी त्यत्तिकै भागिछन् । उनको ज्यान बचाइदिने अनुरोधमा पठानी केटाहरूले टमाटर लिएर दुबई आउने गाडीको टमाटरको कार्टुनभित्र हालेर पठाइदिएछन् । गाडीसँगै सीमा पार गरी दुबई आएपछि विभिन्न मान्छेकहाँ २ महिना बसेपछि एकजना नेपालीले दूतावासमा ल्याइदिए । जे होस्, धेरैचोटी जिउँदै मरे पनि उनी आफ्नो नेपाल र्फकने शौभाग्य पाइन् । घरमा काम गर्न भनी विभिन्न दलालमार्फत सिन्धुपाल्चोक, मकवानपुर, काभ्रेबाट ओमान, कुवेत वा युएई आउने महिलाहरूको प्रतिनिधि पात्र हुन्, उनी । नेपालबाट सद्धे युएई आएकी राई रगत वान्ता गर्छिन्, अहिले । मुरलीजत्रो जीउ, आत्मग्लानिसहितको भावना र विना आफन्तको नेपाल फिर्तीमा रुन्चे हाँसो निकालिन् उनले, नेपाल र्फकन पाउँदा । कात्तिक र मंसिर गरी २ महिनाको अवधिमा नेपाली दूतावास, युएईमा राईसहित ७ जना हाउसमेडहरू आइपुगेका छन् । राईसहित ४ जना नेपाल पठाइसकिएको छ भने १ जनाको केश श्रम अदालतमा चलिरहेको छ र बाँकी २ जनाको पुलिस अफिसमा । वैदेशिक रोजगार ऐन, २०६४ ले वैदेशिक रोजगारीमा महिला-पुरुषको समान अधिकार स्थापित गरिदिए पनि खाडी मुलुकमा घरेलु महिला कामदारहरूलाई विशेष सुरक्षाको प्रत्याभूति दिन नसकिएको कारण नेपाल सरकारबाट रोक लगाइएको अवस्था छ । भारतको बाटो प्रयोग गरी रोजगारी भिसामा मात्र होइन, नेपालकै एयरपोर्टबाट समेत घरेलु कामदारको रूपमा महिलाहरू खाडी मुलुकमा आएको देखिन्छ । यसरी घरेलु कामदारको रूपमा युएई भित्रिने महिलाको दर्दनाक व्यथा त एकातिर छँदैछ, उनीहरू दूतावासमा आइपुग्न र आइसकेपछि नेपाल फर्काउने प्रक्रिया अझ जटिल छ । शारीरिक र मानसिक रूपमा समेत विक्षिप्त बनिसकेपछि साहुको घर छाडेर भागेका महिलाहरूसँग कुनै कागजात नहुने र पासपोर्ट एवं भिसाविना कुनै पनि व्यक्तिको युएई बसाई अवैध हुने भएकोले सम्बन्धित महिला कामदारको तर्फबाट सम्बन्धित इमिरेटको पुलिस अफिसमा निवेदन दिनुपर्ने हुन्छ । महिला कामदार ल्याउँदा भिसा तथा टिकटबापत लागेको शुल्कसमेत सम्बन्धित दलाललाई स्वयम् रोजगारदाताले बुझाइसकेको परिस्थिति हुने र सो परिस्थितिमा रोजगारदाताले पैसा चोरेर भागेको वा अन्य गल्तीसमेत देखाई पुलिस कम्प्लेन गर्ने हुँदा सो कम्प्लेन लेबर कोर्टमा समेत जाने परिस्थिति सिर्जना हुन्छ । अर्थात् पुलिस क्लियरेन्सविना नेपाल फिर्ता पठाउने सम्भावना अन्त्य हुन्छ । त्यसैले दूतावासमा शरण लिन आएका महिलाहरू लामो समयसम्म राख्नुपर्ने अवस्था सिर्जना हुन्छ । पुलिस क्लियरेन्सपश्चात दूतावासबाट नेपाल फर्काउने प्रक्रिया पूरा गर्न सकिए तापनि उनीहरूको लागि टिकट काट्ने पैसा जुटाउन गाह्रो छ । यसरी आउने महिला कामदारले श्रम स्वीकृति नलिएको हुनाले वैदेशिक रोजगार कल्याणकारी कोषमार्फत उनीहरूलाई राहत उपलब्ध गराउन नसकिने र नेपाल सरकारको सो प्रयोजनमा खर्च गर्न सकिने अन्य कुनै स्रोत नभएकोले नेपालीसँगबाट सरसहयोग जुटाएर नेपाल पठाउनुपर्ने अवस्था रहन्छ । यस्तो दुष्चक्रबाट किन भित्रिन्छन् त खाडी मुलुकमा नेपाली महिलाहरू ? यसको खास कारण फिलिपिन्स, इन्डिया लगायतका मुलुकबाट खाडी मुलुकमा घरेलु महिला कामदार पठाउन प्रतिबन्ध छैन । सम्बन्धित मुलुकको सरकारले विशेष सुरक्षाका उपायहरू अपनाएको हुन्छ । उनीहरूको तलब बेसिक एक हजार दिरहामभन्दा कम गर्न पाइँदैन र उनीहरू युएई आउनासाथ दूतावासमा उनीहरूको मोबाइल फोन नम्बरसहित अन्य रेकर्डहरू राख्ने व्यवस्था छ, साथै रोजगारदाताले नियमित रूपमा दूतावासमा मोबाइल सम्पर्क गराइदिनुपर्ने हुन्छ । यी कारणले युएईमा ठूलो संख्यामा रहेका इन्डियन तथा अरबीहरूले कुनै कानुनी उपचार दिनु नपर्ने, सोझा, इमानदार र जति कम पैसा दिए पनि हुने नेपाली महिला कामदारहरूलाई काममा लगाउन चाहन्छन् भने अर्कोतिर महिला कामदार र रोजगारदाता दुवैतिरबाट मोटो रकम लिई मुलुकको खुला सिमाना, गरिबी, अज्ञानता र दण्डहीनताको फाइदा उठाई केही व्यक्तिहरूले यही कामलाई धन्दा बनाएको देखिन्छ । आफ्नो नागरिकहरूको यस्तो विडम्बनापूर्ण दशालाई राज्यले रोक लगाएको छ भनेर बेवास्ता गर्न मिल्दैन । सम्बन्धित मुलुकमा खटिएका श्रम सहचारीसहित दूतावासका अन्य कर्मचारी र नेपालप्रति आस्था हुने विदेशमा बस्ने नेपालीहरूसमेत यस कार्यमा खट्नुपरेको स्थिति छ । संसारभर खुला अर्थतन्त्र र विश्वव्यापीकरणलाई पछ्याइएको साथै नेपालले यी विषयप्रति प्रतिबद्धता जनाइसकेको तथा हरेक पक्षमा महिला-पुरुषको सहअस्तित्व र समविकासलाई हाम्रो संविधान एवं वर्तमान कानुनले स्वीकारिसकेको अवस्था छ । यसैगरी वैदेशिक रोजगारीबाट प्राप्त रकम मुलुकको अर्थतन्त्रको ठूलो हिस्सा रहेको कुरा कसैबाट छिप्न सक्दैन । वैदेशिक रोजगारीको उपयुक्त विकल्प दिन नसकिएको र रोक लगाउँदा पनि रोकिएको स्थिति नभएको यस परिप्रेक्ष्यमा महिलाहरूलाई वैदेशिक रोजगारीमा रोक लगाएर उम्कनुको सट्टा उनीहरूलाई व्यावसायिक रूपमा काम गर्ने सीप प्रदान गरी सम्बन्धित मुलुकको भाषा र कानुनी प्रावधानसम्बन्धी ज्ञात बनाउनु र सम्बन्धित मुलुकमा महिला कामदारका लागि विशेष सुरक्षाको नीति अवलम्बन गर्नु जरुरी देखिएको छ ।
लेखिका नेपाली राजदूतावास युएईमा श्रम सहचारी छन् ।